खान्देशातील साहित्याची वाङ्मयीन मौलिकता ही एकूण मराठी वाङ्मयाच्या संदर्भातच तपासून पाहायला हवी. या दृष्टीने अन्य कोणत्याही वाङ्मयप्रकारांपेक्षा कविता ह्या वाङ्मय प्रकारात खान्देशातील लेखकांनी घातलेली भर लक्षणीय स्वरूपाची आहे; हे महत्त्वाचे निरीक्षण येथे नोंदवावे लागते. खान्देशातील ‌‘कवी केशवसुत पुरस्कार’ प्राप्त करणाऱ्या गणेश चौधरी, त्र्यंबक सपकाळे, पुरुषोत्तम पाटील, अनुराधा पाटील, उत्तम कोळगावकर, मनोहर जाधव, शशिकांत हिंगोणेकर आणि मंगेश नारायणराव काळे या आठ कवींची कविता एकत्रित स्वरूपात वाचताना सन 1950 ते 2000 या कालखंडातील मराठी कवितेचा व्यापक पट आपल्या डोळ्यांसमोर उभा राहतो. मराठी कवितेच्या अशा दीर्घ वाटचालीतील महत्त्वाच्या टप्प्यांवर ह्या कवींची कविता उभी आहे.

Matit Ajun Oal Aahe

भारतीय समाजव्यवस्थेच्या संदर्भात ‘स्त्रीप्रतिमा’ ही संकल्पना लक्षात घेताना धर्म, संस्कृती आणि समाज यांच्या विविध अंगोपांगांमधील गुंतागुंत लक्षात घ्यावी लागते. ह्या संदर्भात पाश्चात्य स्त्रीवादाची परिमाणे पुरेशी ठरु शकत नाहीत. मुळात भारतीय स्त्रीचा विचार एकरेषीय पद्धतीने करता येऊ शकत नाही. वर्ग, जात यांच्या स्तरभेदांनुसार आकारास येणारे भारतीय समाजचित्र कळत नकळतपणे स्त्रीचे जगणेही त्यानुरुप बद्ध करीत जाते. अशा या स्त्रीची प्रतिमा नेमकेपणाने जाणून घेणे ही बाब आव्हानात्मक आहे. या दृष्टीने मराठीतील लेखिकांचे यासंदर्भातील आकलन जाणून घेण्याचा विचार मनात आला. लेखिका आपल्या कथा-कादंबर्‍यांमधून ज्या स्त्रीचे एकंदर स्वरुप कसे आहे, याबाबत जाणून घेण्याच्या भूमिकेतून सदर अभ्यासाला चालना मिळाली.

Shodh Stripratimancha