राष्ट्रपतींच्या यादीत अनुसूचित 45 जमाती आहेत, त्यापैकी फक्त 12 जमातींना लाभ मिळतो; बाकी 33 जमाती या लाभांपासून वंचित असतात, त्या वंचित जमातींचा आक्रोश, विद्रोह या ‌‘एल्गार वंचितांचा’ या डॉ. प्रकाश सपकाळे यांच्या कवितासंग्रहात आविष्कृत झाला आहे.
हे षडयंत्र आहे. आदिवासी कोळी जमातीच्या 4 गटांपैकी फक्त सोनकोळी गटाचा समावेश इतर मागासवर्गात असून कोळी ढोर- टोकरे कोळी, कोळी महादेव, कोळी मल्हार या तिन्ही गटातील आदिवासी कोळी यांचा समावेश अनुसूचित जमातींमध्ये आहे. तथापि त्यांना लाभांपासून वंचित ठेवण्याचे षडयंत्र केले गेले आहे. आदिवासींनाच आदिवासींविरुद्ध उभे करून मुद्दाम संभ्रमाचे वातावरण केले गेले आहे. हलबा, ठाकूर, माना, गोवारी इ.33 जमाती अशा उपेक्षित राहिल्या आहेत. त्यांच्या भावना, संवेदना, विचार, विद्रोह प्रातिनिधिक स्वरूपात या काव्यसंग्रहात अविष्कृत केल्या आहेत.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या विचाराने प्रेरित या कवितांमध्ये वंचित जमातीतील कार्यकर्ते यांना प्रेरणा, प्रोत्साहन मिळून उत्साहाचे वातावरण निर्माण झाले आहे. अन्याय, अत्याचार यांच्याविरुद्ध लढण्याचे बळ या कवितांमधून मिळते. संविधानिक व न्याय्य हक्कांसाठी लढण्याचे बळ मिळत आहे. संघटन वाढत आहे. स्फोटक अशा रसायनांचा जणू हा संग्रह आहे.
‌‘एल्गार वंचितांचा’ या काव्यसंग्रहातील विद्रोह अपूर्व असा आहे. हा वंचितांचा एल्गार माणुसकीचे शत्रू असणाऱ्या, अनुसूचित जमातींना वंचित ठेवणाऱ्या सर्व घटकांविरुद्ध आहे.

‌‘बहिणाईची गाणी’ चे गारूड 1952 पासून मराठी मनावर कायम आहे. बहिणाबाईंच्या गाण्यांची निर्मितिप्रक्रिया सहृदयपणे उलगडून दाखवणारी ‌‘खोप्यामधी खोपा’ ही कादंबरी, साहित्य अकादमीने प्रकाशित केलेला ‌‘बहिणाबाई चौधरी’ हा काव्यचिकित्सा करणारा मोनोग्राफ, ‌‘बहिणाईची गाणीः शैलीवैज्ञानिक समीक्षा’, अनुवादविज्ञानाचे भान सांभाळून आणि बोली रूपांतराच्या मर्यादांची जाण ठेवून केलेला ‌‘बहिणाईना गाना’ हा अहिराणी बोलीतील अनुवाद हा आगळावेगळा उपक्रम इ. पाच सहा पुस्तकांमधून बहिणाबाईंचे काव्यकर्तृत्व विविध अंगांनी मांडणारे प्रा.डॉ. प्रकाश सपकाळे बहिणाईचा घेतलेला ध्यास व अभ्यास,चिंतन यातूनच ‌‘माही माय बहिनाई’ हा खानदेशी – तावडी बोलीतील काव्यसंग्रह साकार झालेला आहे.
एखादा विषय (थीम) घेऊन त्यावर मराठी भाषेत लिहिलेला पाच पन्नास कवितांचा संग्रह काढणे, ही कल्पना आता नवीन राहिलेली नाही. क वयित्री बहिणाबाई चौधरी आणि त्यांची कविता या विषयावरील कवितांची एक छोटेखानी पुस्तिका इंद्रजित भालेराव यांच्यासारख्या प्रसिद्ध कवीने यापूर्वी काढली. आहे. प्रा.डॉ. प्रकाश सपकाळे यांचा ‌‘माही माय बहिनाई’ हा खानदेशी – तावडी बोलीतील अष्टाक्षरी छंदातील 50 कवितांचा संग्रह बहिणाबाईंचे व्यक्तिमत्त्व व कवित्व, तत्कालीन सामाजिक, सांस्कृतिक पर्यावरण, बहिणाबाईंच्या काव्याचे प्रयोजन आणि त्यांच्या काव्याची चिकित्सक व आस्वादक समीक्षादेखील या कवितेतून वाचकांसमोर मांडते.
अस्सल तावडी बोलीतील या कविता बहिणाबाईंच्या गाण्यांशी जातकुळी सांगतात त्यामुळे बहिणाबाईंची भाषा अहिराणी, लेवा गणबोली की खानदेशी – तावडी बोली हा प्रश्नही आपोआप निकालात निघतो. कारण ‌‘बहिणाईची गाणी’ आणि ‌‘माही माय बहिनाई’ या संग्रहातील कवितांची बोली एकच आहे. बहिणाबाईंची कविता हा कवीच्या चिंतनाचा आणि चिकित्सेचा विषय असल्याने केवळ भक्तीपोटी केलेल्या आस्वादक समीक्षेपेक्षा सपकाळेंची कविता वेगळी ठरते.
बहिणाबाईंच्या कवितेचे समग्र आकलन होण्यासाठी ‌‘माही माय बहिनाई’ या संग्रहातील कविता उपयुक्त ठरतील यात शंका नाही.

– प्रा.ह.भ.प. चत्रभूज पाटील