साहित्यकृती ही विशिष्ट वाङ्मयप्रकारांतर्गत आविष्कृत होत असली तरी तिची म्हणून काहीएक स्वायत्तता असते. म्हणूनच अनेक अंगाने तिचे विश्लेषण संभवते. अनेकानेक समीक्षा पध्दतीने साहित्यकृतीची मीमांसा शक्य आहे तथापि साहित्यकृतीचा आशय हा चिकित्सेचा गाभा आणि दिशा सूचित करतो. मीमांसकाने साहित्यकृतीच्या अंतरंगातील हे सत्व ओळखले की साहित्यकृतीचे वाङ्मयीन मूल्य आणि सौंदर्य उलगडता येते.
डॉ. वासुदेव वले यांनी विविध वाङ्मयप्रकारातील लक्षवेधी साहित्यकृतींचा असाच सामर्थ्यशाली आढावा या ग्रंथात घेतला आहे. प्रथितयश साहित्यिकांच्या साहित्याची ही ‌‘समकालीन साहित्य मीमांसा’ सर्जनशील तर आहेच पण आस्वादाच्या रसरशीतपणाचा प्रत्यय देणारीही आहे. डॉ. वासुदेव वले यांनी या समीक्षाग्रंथातून आपला वेगळा मीमांसक दृष्टिकोन अभ्यासकांसमोर ठेवला आहे. तो लक्षणीय आणि म्हणून महत्त्वाचा आहे.

– प्रा. डॉ. मनोहर जाधव
मराठी विभाग प्रमुख/अधिष्ठाता मानव्य विद्या/
प्रमुख- डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर अध्यासन,
सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ, पुणे.

Samkalin Sahitya Mimansa

सम्यक ईक्षा ती समीक्षा असे म्हटले जात असले तरी त्यात सम्यक् दृष्टीकोन किती हा प्रश्नच आहे. साहित्याचा प्रांत बहुरंगी असल्याने समीक्षासुध्दा बहुरंगी वा बहुआयामी बनते. समीक्षेच्या क्षेत्रात अनेक पध्दती किंवा संप्रदाय रुढ झालेले आहेत. संतप्रणाली, पंडिती परंपरा, केशवसूत संप्रदाय, मर्ढेकरी किंवा नेमाडपंथी असे शब्दप्रयोग या क्षेत्रात आढळतात. असे संप्रदाय वा अशा परंपरा आजच्या साहित्याला खरोखरच उपयुक्त ठरतील का? व्यक्तिनिष्ठ लेखनाची गती आज वाढत गेल्याचे चित्र दिसते. समीक्षेच्या संदर्भात एक प्रश्न सातत्याने मनात येतो तो असा की, आपल्या समीक्षा विचाराच्या परंपरेत आरंभकाळात संस्कृत साहित्यशास्त्राचा पगडा दिसतो. पण नंतरच्या काळात म्हणजे ब्रिटीश राजवटीत या समीक्षेने नवी वाट चोखळली, त्यामुळे इंग्रजी विचारांचा प्रभाव लक्षात येतो. म्हणजेच मराठी समीक्षा एका बाजूने संस्कृतच्या आधाराने व दुसज्या बाजूने इंग्रजीच्या आधाराने विकसित झाली. मग मराठीला मराठीची समीक्षा आहे का? हा प्रश्न पडतो. ज्याचे नेमके उत्तर देणे अवघड जाते.

Samiksha Paddhati Ani Upyojan